Caretéi e altri trapéi

Co piovèa e ghéa voja de trapolàre, invesse de nar suàlto in granaro, ...a nava in tel bàito.

Drìo de casa a ghìvimu na stcianta de córte, andóve che ghe jera anca el punàro e na baraca, che naltri cimavimu el bàito.

Stò bàito el ghéa du piani: sora la téda, pal fén e le legne e dò basso, rénte ai gabiòti dij cuniji e dele galìne, ghe jera el banco da marangòn de me Nono e tuti i scafìti e le casse co ij inprésti par laorare el legno, insieme a on pasto de altri strafànti e argàgni par i laùri dij canpi, dela stala e del bósco.

Cuél che no stava in granaro, jera inbusà in tel baito: vinticuatro (24) fra menàre e menaròti: da tajo, da spaco e da scuàra, forgià a man co ogne toco de fèro rancurà. Sapìni, balansìni, clàmare, sàpe, sapète, forche e restéi, pìchi, masse, martéi da prìa, da scarparo e da marangòn, pinse e tenaje recupero de guera, caéne, stciòne e stcionète.

Pò: sìci, calijri e brùndi veci, piastre da mitralia, casse de munissiòn (coi bòssuli i fava el capelòto ale cordeséle d'aciaio pai strossi), cane da stciòpo (oro par far supiaùri e màneghi de fogàre), elmìti taliani par le fogàre, cuij tedìschi par bujàr la vasca (angò mai capìo se jera par cojonàre i cruchi o parvia ch’ij jera pì adàti, dato chij ghéa la visiera e anca on bel paracòpa), culi de bonbe sui sùchi a far da ancudène, carióle de legno e de banda ..e on desìo de altri castrùni.

Par donta ghe jera tuti ij inprèsti da ópara da muraro e da boschiéro de me Nono e de me Opà, chij jera tegnù da conto e i funsionava anca massa pulìto (defàti me Pupà nol ghéa  mìa massa caro ca ghe li doprasse, par no ruinarli)

Lìve jera el me regno, andòve ca gò inparà a trapolàre, rabatàre col legno, fabricàr trapèi.

Fin ca jero ancor tato, a navo la rénto sol par do robe: tuti i jorni a tóre i ùvi e, co jera la so ora, a cocolàrme i cunijiti péna nati. ... Eh sì, ciò!

Lora a me godèo on pasto a tràr fora cuéle bestióle bele caldéte e molesìne dal gnaro de pelo e tegnérmele in man par caressarle, sentirghe bàtare el coresìn, pararghe tórno le recéte.

No sarìa mìa sta robe da fare, ..a lo saévo ben, ..ma mi ghéa massa caro …e lora lo faséa de scondòn.

Cuanti sgrafùni ca ciapàvo dale coneje invelenà.

Tór sù i ùvi invesse jera zà n’afàr pì serio: sùjto me Mama no la ghéa mìa caro, parvia che jera pì ij ùvi ca spacàvo inganbarandome sui tri scalini che portava in cusìna e inbosemàndome tuto, (cuanti pianti) de cuìj che restava intijri.

A me nono Nane, invesse, ghe piaséa lassarme far sta picola comissiòn e darme mente da sentà for sul ponte a pipàre.

El jera bon me Nono!

Mi paràltro sto conpito lo ciapàvo ancamassa sul serio e ghe stavo drìo co inpegno: a tendevo le galìne …e co le vedevo nar su par la scaléta par sistemarse in tela sésta, sujto me fiondàvo óltra, sentandome lì rénte a spetàr che le fasesse l’ovo.

Co la nava massa par le longhe parò, a rivava anca a alsarghe la cóa par vardare se le ghéva fato, ...fandòle stciochìre o scapàr via zolatàndo.

Cuesto parò no jera mìa on bel mestièro, .. a me sigàva drìo anca el Nono.

Da pì grandéto invesse, a ghéa zà inparà na fraca de robe da me Pupà. D’inverno, defàti, col tornava casa dal’estero, el  se ghéa messo a rangiàr la casa.
Lora mi a ghe jero sempre rénte a darghe mente e sercavo de jutarlo e de francàrme a doparare ij inprésti justi, ociando cuél ch’el fava élo.

El me spiegava pulìto come far a dopararli, ..a conossere el legno, le vene dela prìa, i missioti dela malta, i ligassi dij feri, la cassola, el fratasso, la stàsa, el pionbo, la bola ...e tuto cuél che jova saére.

El me primo laóro da bocia nol me garbava mìa massa parò: el me ghéa messo a indrissàr ciòi.
A garò bìo sete ani.

Sentà sul scagno co in gaja l’ancùdene fata co on bossolo da 105, al frédo e co le màn giassà…..a batàr sule gobe dij ciòi tegnìsti fermi par la capèta, …ch’ij se voltava al primo colpo e i me sisolàva i dìe.

Biòn saère ch’ij ciòi jera tuti rùdene, …recuperà ancor da me Nono dale barache dela prima guera.

Nol jera mìa molesìn me Opà, co se tratava de laorare. Sa sgaràvo el me diséa sù.

Ma intanto, tirapara, cualcossa a gò inparà!

Me Pupà me ghéva portà da Là Rénto (cussita a ciamavimu alora la Svissara,..da no confondere co “Rento Là”, che invesse jera Pedemonte) on zugatolo invidìa da tuti: on bel camiéto bianco de plastica, cussìta grande e forte da podérghe montar sora e doprarlo cofà on caretèlo.

M'inviavo da vanti casa …e do par la Capèla, ..montà su anca in dù.

A cuél tenpo se no te ghìvi on caretèlo te jiri tajà fora. Ancamassa ciò!

Co sta ànda parò, anca el me bel camiéto el se ga desfà in pressa: alora biognàva par forsa ingasiàr sù svelto on caretèlo de legno.

I tusi pì grande i lo ghéa zà e i ne cojonava a mànego.

Fare on caretèlo decente ghe volèa materiale justo, sàta e soramànego assà: nol jera mìa roba da tuti inbastire on caretèlo comesideve.

Lora tornava comodo la nostra botèga in tel bàito.

Lìve ghe jera tuto par l’ocorénsa, salvo che le rùe!

Procuràr le rùe, cari mìe, jera proprio el castigo pì grosso.  Le rùe de tricìcoli e carossèle jera merce pressiosa; diffisile da catàre e se le robàvimu on co l'altro. 

A ruscavimu dò in tela possa o in tela vale e co catavimu cualche tricìcolo o carossèla róta ma co le rue bone, a navimu in bala.
Vanti parò, a ghìvimu zà desfà tute cuéle de casa.

Lora se scumissiava. El sentàcolo jera fato de tochi de tola de pesso incioà coi traversi. Sul davanti ghe segàvimu na reséga pal piantòn del manubrio fissà con on bel traverso de fagàro coi dù corni par mèter su i pìe.

Soto sul culo, el sòcolo par l’asso, che’el vegnéa incioà coi ciòi rebatùi.
Sa jirimu cussìta fortunà de rancurare le rùe co zà l’asso tacà, bon, ..senò se lo inventavimu doprando i tondini de otòn par fermare i tapìti, fissando le rùe co stropùli e ligassi de fero.
Fin chìve se rivava bastansa galìvi.

Desso biognàva ingasiàr via el manubrio. A sagomàre la forsèla de fagàro o de rubìna jera da spessegàre: legno duro ca fregava dale scorte de me Opà. Pò se ghe faséa el buso pal biròn dela ruéta e se ghe incioàva el traverso a T, dàndoghe de raspa par datàr tuto l’anbaradàn demódo ch’el curvasse col’ànda justa.

La ruéta del manubrio: cuéla maledéta ruéta.

No gh’in nava mai ben una!

Dato che la serve a curvare, la ghéa da esser bela forte par tegnèr bòta. Cuéle de tricicolo, carossela o zugatùli no le nava mia ben: massa sgneche e pò le perdéa sujto la gòma.
La ghìvimu a fogo co cualche toso pì vecio ch’el rivava parfìn a dopràre le ruéle de fero a baléte. Le fava on bacàn del diàole, ….ma le nava cofà baletùni e no i se spacava mai. Che rabìa!

I cussinìti (i li ciamava cussìta, anca s'ij jera duri fa'l béco) jera roba d’inportassiòn; naltri poarìti a San Piero no gavarissimu saésto andò nàr tùrli; cussita se rangiavimu a farsele de legno pién, tirandole dò da na stéela.

A volte le tegnéa, ..sonò le se sfassava inpiantandone el manubrio in tel sfalto smolà dal sòfego del’istà.

Altro che i staus symbol del dì d’oncò: avere on bel caretèlo, alora, jera la nostra massima anbissiòn.

Lìve se misurava l’omo!

A no favimu mìa sol che caretèi parò, ...anca na sàca de altra roba: stciopi, barchéte, archi e frece, cerbotàne e fionde, spirimìnti de anatomia co le bestie, bachetùni e tràpole; ma chìve narissimo massa par le longhe e zé mejo che le contemo naltra volta.

Gianni Spagnolo